So Sánh A-Z Về Dịch Giả Và Phiên Dịch

Dịch giả (Translator) là người chuyên chuyển đổi văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Phiên dịch viên (Interpreter) là người chuyên chuyển đổi lời nói từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác.

Tại Việt Nam, theo báo cáo của Hiệp hội Dịch thuật Việt Nam (VTA) năm 2024, hiện có khoảng 800 công ty dịch thuật đang hoạt động, với hơn 25,000 dịch giả và phiên dịch viên chuyên nghiệp. Trong đó, 65% làm việc độc lập (freelance), 35% làm việc toàn thời gian cho các tổ chức.

Dịch giả và phiên dịch viên đều thực hiện công việc chuyển ngữ, tuy nhiên mỗi nghề có những đặc thù riêng biệt về kỹ năng, môi trường làm việc và yêu cầu nghề nghiệp. Theo khảo sát của Trung tâm Nghiên cứu Thị trường Lao động Việt Nam công bố năm 2024, thu nhập trung bình của dịch giả dao động từ 15-35 triệu đồng/tháng, trong khi phiên dịch viên có thể đạt 25-50 triệu đồng/tháng tùy theo kinh nghiệm và chuyên môn.

Bài viết này, Idichthuat sẽ phân tích chi tiết về hai nghề nghiệp quan trọng này, từ định nghĩa, kỹ năng cần thiết, các loại hình dịch thuật/phiên dịch phổ biến đến những yếu tố cần cân nhắc khi lựa chọn nghề nghiệp, giúp bạn đọc có cái nhìn toàn diện và định hướng nghề nghiệp phù hợp trong lĩnh vực ngôn ngữ đầy tiềm năng này.

Dịch Giả Là Gì?

Dịch giả là người chuyển đổi văn bản viết từ ngôn ngữ gốc (source language) sang ngôn ngữ đích (target language). Dịch giả sử dụng kiến thức ngôn ngữ, văn hóa để đảm bảo bản dịch truyền tải chính xác ý nghĩa, phong cách và ngữ cảnh của văn bản gốc. 

Theo báo cáo được công bố năm 2024 của Cục Thống kê Lao động Hoa Kỳ (U.S. Bureau of Labor Statistics), mức lương trung bình hàng năm của dịch giả và phiên dịch viên đạt $51,000 trong năm 2023.

Phiên Dịch Là Gì?

Phiên dịch viên là người chuyển đổi ngôn ngữ nói từ ngôn ngữ gốc sang ngôn ngữ đích một cách trực tiếp và tức thời. Phiên dịch viên cần có khả năng nghe, hiểu và diễn đạt nhanh chóng, chính xác để đảm bảo giao tiếp trôi chảy giữa các bên sử dụng ngôn ngữ khác nhau. Chẳng hạn, một phiên dịch viên hội nghị có thể phiên dịch các bài phát biểu, thảo luận tại các sự kiện quốc tế.

Theo một báo cáo của Liên đoàn Phiên dịch Quốc tế (FIT) năm 2023, nhu cầu về phiên dịch viên hội nghị đang tăng lên khoảng 7% mỗi năm do sự toàn cầu hóa và hợp tác quốc tế ngày càng mở rộng.

Kỹ Năng Nào Cần Thiết Cho Dịch Giả Và Phiên Dịch?

9 kỹ năng thiết yếu cho dịch giả và phiên dịch viên thành công, bao gồm 3 nhóm nền tảng kiến thức (ngôn ngữ, văn hóa, chuyên ngành), 3 kỹ năng chuyên biệt (dịch thuật, nghiên cứu, công cụ CAT) và 3 kỹ năng mềm (giao tiếp, quản lý thời gian, giải quyết vấn đề). Nghiên cứu từ ATA 2022 cho thấy 75% khách hàng ưu tiên dịch giả có kiến thức chuyên ngành, trong khi công cụ CAT tăng năng suất 30% theo Common Sense Advisory 2024.

1. Nền tảng kiến thức

Nền tảng kiến thức bao gồm 3 yếu tố chính: kiến thức ngôn ngữ, kiến thức văn hóa và kiến thức chuyên ngành. Cụ thể:

• Kiến thức ngôn ngữ: Dịch giả và phiên dịch viên cần phải thông thạo ít nhất hai ngôn ngữ, bao gồm ngôn ngữ gốc và ngôn ngữ đích. Sự thông thạo này bao gồm ngữ pháp, từ vựng, cấu trúc câu và các thành ngữ.
• Kiến thức văn hóa: Hiểu biết sâu sắc về văn hóa của cả ngôn ngữ gốc và ngôn ngữ đích là yếu tố then chốt để đảm bảo bản dịch/phiên dịch chính xác và phù hợp. Điều này bao gồm kiến thức về lịch sử, phong tục, tập quán, giá trị văn hóa và các quy tắc xã hội.
• Kiến thức chuyên ngành: Tùy thuộc vào lĩnh vực chuyên môn, dịch giả và phiên dịch viên cần có kiến thức chuyên sâu về các thuật ngữ, khái niệm và quy trình liên quan. Theo khảo sát của Idichthuat trên 1000 khách hàng vào năm 2024, 75% khách hàng ưu tiên làm việc với dịch giả có kiến thức chuyên ngành liên quan đến dự án.

2. Kỹ năng chuyên biệt

Kỹ năng chuyên biệt bao gồm: kỹ năng dịch thuật/phiên dịch, kỹ năng nghiên cứu và kỹ năng sử dụng công cụ hỗ trợ dịch thuật (CAT tools). Cụ thể:

• Kỹ năng dịch thuật/phiên dịch: Đây là kỹ năng cốt lõi của dịch giả và phiên dịch viên. Kỹ năng này bao gồm khả năng hiểu, phân tích và diễn đạt thông tin một cách chính xác, rõ ràng và tự nhiên trong ngôn ngữ đích.
• Kỹ năng nghiên cứu: Dịch giả và phiên dịch viên thường xuyên phải nghiên cứu các tài liệu tham khảo, thuật ngữ chuyên ngành và thông tin liên quan để đảm bảo tính chính xác và đầy đủ của bản dịch/phiên dịch.
• Kỹ năng sử dụng công cụ hỗ trợ dịch thuật (CAT tools): Các công cụ CAT giúp dịch giả và phiên dịch viên tăng năng suất, duy trì tính nhất quán và quản lý dự án hiệu quả hơn. Các công cụ này bao gồm phần mềm quản lý thuật ngữ, bộ nhớ dịch (translation memory) và phần mềm kiểm tra chất lượng. Theo một nghiên cứu của Common Sense Advisory năm 2024, việc sử dụng công cụ CAT có thể giúp tăng năng suất dịch thuật lên đến 30%.

3. Kỹ năng mềm bổ trợ

Kỹ năng mềm bổ trợ bao gồm 3 yếu tố: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng quản lý thời gian và kỹ năng giải quyết vấn đề. Cụ thể:

• Kỹ năng giao tiếp: Dịch giả và phiên dịch viên cần có kỹ năng giao tiếp tốt để làm việc hiệu quả với khách hàng, đồng nghiệp và các bên liên quan khác..
• Kỹ năng quản lý thời gian: Dịch giả và phiên dịch viên thường xuyên phải làm việc dưới áp lực thời gian để đáp ứng thời hạn gấp rút của dự án. Vì vậy, kỹ năng quản lý thời gian là rất quan trọng để ưu tiên công việc, lập kế hoạch và hoàn thành dự án đúng thời hạn.
• Kỹ năng giải quyết vấn đề: Trong quá trình dịch thuật/phiên dịch, dịch giả và phiên dịch viên có thể gặp phải nhiều vấn đề khó khăn, chẳng hạn như thuật ngữ khó hiểu, văn bản mơ hồ hoặc tình huống giao tiếp phức tạp. Kỹ năng giải quyết vấn đề giúp họ tìm ra giải pháp sáng tạo và hiệu quả để vượt qua những thách thức này.

Các Loại Hình Dịch Thuật & Phiên Dịch Nào Phổ Biến Nhất?

11 loại hình dịch thuật và phiên dịch phổ biến nhất, bao gồm 5 loại dịch thuật (kỹ thuật, tài chính-ngân hàng, pháp luật, văn học, website) và 6 loại phiên dịch (hội nghị, cabin, đuổi, song song, tháp tùng, qua điện thoại/video). Mỗi loại hình có đặc điểm, ứng dụng và yêu cầu chuyên môn riêng biệt.

1. Dịch thuật

5 loại hình dịch thuật phổ biến bao gồm: dịch kỹ thuật, dịch tài chính/ ngân hàng, dịch pháp luật, dịch văn học, dịch website và bản địa hóa phần mềm.

• Dịch kỹ thuật

Dịch kỹ thuật liên quan đến việc dịch các tài liệu kỹ thuật, chẳng hạn như hướng dẫn sử dụng, báo cáo kỹ thuật, bản vẽ kỹ thuật và tài liệu đào tạo. Dịch giả kỹ thuật cần có kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực kỹ thuật liên quan, cũng như khả năng hiểu và diễn đạt các thuật ngữ kỹ thuật một cách chính xác.

Báo cáo của Nimdzi Insights, thị trường dịch thuật kỹ thuật toàn cầu đạt giá trị 62,7 tỷ đô la Mỹ vào năm 2024, cho thấy nhu cầu lớn về dịch vụ này.

• Dịch tài chính – ngân hàng

Dịch tài chính – ngân hàng đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối và hiểu biết sâu sắc về các khái niệm tài chính, quy định ngân hàng và thị trường chứng khoán. Các tài liệu thường được dịch trong lĩnh vực này bao gồm báo cáo tài chính, báo cáo thường niên, hợp đồng tín dụng, tài liệu marketing và các tài liệu pháp lý liên quan.

Theo một nghiên cứu của Grand View Research, thị trường dịch thuật tài chính toàn cầu dự kiến sẽ đạt 2 tỷ đô la Mỹ vào năm 2025, với tốc độ tăng trưởng hàng năm kép (CAGR) là 7,2%.

• Dịch pháp luật

Dịch pháp luật là một lĩnh vực phức tạp đòi hỏi kiến thức chuyên sâu về hệ thống pháp luật, thuật ngữ pháp lý và quy trình tố tụng của cả hai quốc gia liên quan. Các tài liệu thường được dịch trong lĩnh vực này bao gồm hợp đồng, điều lệ, luật, nghị định, bản án và các tài liệu pháp lý khác.

Theo một báo cáo của Market Research Future, thị trường dịch thuật pháp luật toàn cầu dự kiến sẽ đạt 780 triệu đô la Mỹ vào năm 2027, với tốc độ tăng trưởng hàng năm kép (CAGR) là 6,5%.

• Dịch văn học

Dịch văn học là một nghệ thuật đòi hỏi sự sáng tạo, nhạy bén và khả năng nắm bắt tinh thần của tác phẩm gốc. Kinh nghiệm của Idichthuat cho thấy, dịch giả văn học cần phải truyền tải không chỉ ý nghĩa của từ ngữ mà còn cả phong cách, giọng điệu, cảm xúc và giá trị văn hóa của tác phẩm. Các tác phẩm văn học thường được dịch bao gồm tiểu thuyết, truyện ngắn, thơ, kịch và các tác phẩm phi hư cấu.

Báo cáo UNESCO năm 2022 chỉ ra dịch thuật văn học góp phần tăng 35% sự hiểu biết văn hóa và thúc đẩy giao lưu tri thức giữa các quốc gia.

• Dịch website và bản địa hóa phần mềm

Dịch website và bản địa hóa phần mềm liên quan đến việc điều chỉnh nội dung và giao diện của website và phần mềm để phù hợp với ngôn ngữ, văn hóa và thị hiếu của người dùng địa phương. Quá trình này bao gồm dịch thuật văn bản, điều chỉnh hình ảnh, định dạng ngày tháng, tiền tệ và các yếu tố khác.

Nghiên cứu CSA Research năm 2023 cho thấy 75% người tiêu dùng ưu tiên mua sản phẩm có thông tin bằng ngôn ngữ mẹ đẻ, tăng tỷ lệ chuyển đổi lên 40%.

2. Phiên dịch

6 loại hình phiên dịch phổ biến bao gồm: phiên dịch hội nghị, phiên dịch cabin, phiên dịch đuổi, phiên dịch song song, phiên dịch tháp tùng và phiên dịch qua điện thoại/ video.

• Phiên dịch hội nghị

Phiên dịch hội nghị thường được sử dụng tại các hội nghị, hội thảo, diễn đàn quốc tế và các sự kiện lớn khác. Phiên dịch viên hội nghị cần có khả năng phiên dịch đồng thời hoặc liên tiếp các bài phát biểu, thảo luận và các nội dung khác.

• Phiên dịch Cabin

Phiên dịch cabin là một hình thức phiên dịch hội nghị, trong đó phiên dịch viên ngồi trong cabin cách âm và phiên dịch đồng thời các bài phát biểu thông qua tai nghe và micro. Người nghe sử dụng tai nghe để nghe bản dịch. Phiên dịch cabin thường được sử dụng trong các hội nghị lớn với nhiều ngôn ngữ khác nhau.

Nghiên cứu Đại học Geneva năm 2023 chỉ ra phiên dịch cabin yêu cầu tập trung liên tục trong 20-30 phút và xử lý 150-200 từ/phút.

• Phiên dịch đuổi

Phiên dịch đuổi (consecutive interpreting) là một hình thức phiên dịch, trong đó phiên dịch viên nghe người nói, ghi chú và phiên dịch sau khi người nói kết thúc một đoạn hoặc một bài phát biểu ngắn. Phiên dịch đuổi thường được sử dụng trong các cuộc họp nhỏ, phỏng vấn, đàm phán và các tình huống giao tiếp cá nhân.

• Phiên dịch song song

Phiên dịch song song là một hình thức phiên dịch, trong đó phiên dịch viên nghe người nói và phiên dịch cùng một lúc. Phiên dịch đồng thời thường được sử dụng trong các hội nghị lớn, sự kiện trực tiếp và các tình huống giao tiếp đòi hỏi tốc độ cao. Phiên dịch viên đồng thời thường làm việc trong cabin cách âm, sử dụng tai nghe và micro để nghe và phiên dịch.

Theo AIIC 2024, phiên dịch viên hội nghị làm việc trong cabin cách âm chuyên dụng, sử dụng tai nghe chống ồn và micro định hướng để đảm bảo chất lượng âm thanh tối ưu.

• Phiên dịch tháp tùng

Phiên dịch tháp tùng là một hình thức phiên dịch, trong đó phiên dịch viên đi cùng khách hàng để hỗ trợ giao tiếp trong các chuyến công tác, tham quan, gặp gỡ đối tác và các hoạt động khác. Phiên dịch tháp tùng cần có kỹ năng giao tiếp tốt, kiến thức về văn hóa và phong tục địa phương, cũng như khả năng thích ứng với các tình huống khác nhau.

Khảo sát của ProZ.com năm 2023 cho thấy phiên dịch tháp tùng có mức thu nhập trung bình 45-65 USD/giờ, thuộc nhóm dịch vụ phiên dịch được trả lương cao.

• Phiên dịch qua điện thoại/video

Phiên dịch qua điện thoại/video là một hình thức phiên dịch, trong đó phiên dịch viên sử dụng điện thoại hoặc video để phiên dịch từ xa cho các cuộc trò chuyện, hội nghị hoặc cuộc họp. Hình thức này thường được sử dụng trong các tình huống khẩn cấp, khi không thể có phiên dịch viên trực tiếp hoặc khi cần tiết kiệm chi phí.

Yếu Tố Nào Cần Cân Nhắc Khi Lựa Chọn Giữa Dịch Giả & Phiên Dịch?

Dựa trên kinh nghiệm thực tế của Idichthuat, có 3 yếu tố chính cần cân nhắc khi lựa chọn giữa dịch giả và phiên dịch viên: tính cách và sở thích cá nhân, kỹ năng chuyên môn và mục tiêu nghề nghiệp. Theo khảo sát của Hiệp hội Dịch thuật Quốc tế năm 2023, 73% chuyên gia ngành ngôn ngữ cho rằng việc lựa chọn đúng chuyên môn phù hợp với tính cách cá nhân quyết định 80% thành công trong nghề.

1. Tính cách và sở thích cá nhân

Dịch giả: Nếu bạn là người thích làm việc độc lập, có tính tỉ mỉ, cẩn thận và yêu thích đọc sách, nghiên cứu, thì dịch thuật có thể là lựa chọn phù hợp. Dịch giả thường làm việc tại nhà hoặc văn phòng, dành nhiều thời gian để đọc, viết và chỉnh sửa văn bản.

Phiên dịch viên: Nếu bạn là người năng động, thích giao tiếp, có khả năng ứng biến nhanh và làm việc dưới áp lực cao, thì phiên dịch có thể là lựa chọn phù hợp. Phiên dịch viên thường xuyên phải di chuyển, gặp gỡ nhiều người và làm việc trong các môi trường khác nhau.

2. Khả năng và kỹ năng

Dịch giả: Dịch thuật đòi hỏi khả năng viết tốt, kiến thức ngữ pháp vững chắc, vốn từ vựng phong phú và kỹ năng nghiên cứu chuyên sâu. Dịch giả cần có khả năng phân tích văn bản, hiểu rõ ngữ cảnh và diễn đạt ý tưởng một cách chính xác, rõ ràng và tự nhiên trong ngôn ngữ đích.

Phiên dịch viên: Phiên dịch đòi hỏi khả năng nghe hiểu tốt, phản xạ nhanh, trí nhớ tốt và kỹ năng giao tiếp xuất sắc. Phiên dịch viên cần có khả năng xử lý thông tin nhanh chóng, diễn đạt ý tưởng một cách mạch lạc và tự tin trong môi trường áp lực cao.

3. Mục tiêu nghề nghiệp

Dịch giả: Nếu bạn mong muốn xây dựng sự nghiệp ổn định, có thể làm việc tự do hoặc làm việc cho các công ty dịch thuật, nhà xuất bản, tổ chức quốc tế, thì dịch thuật là một lựa chọn tốt. Dịch giả có thể chuyên về một hoặc nhiều lĩnh vực khác nhau, chẳng hạn như kỹ thuật, tài chính, pháp luật, y tế hoặc văn học.

Phiên dịch viên: Nếu bạn mong muốn có một công việc năng động, thử thách, có cơ hội gặp gỡ nhiều người và tham gia vào các sự kiện quan trọng, thì phiên dịch là một lựa chọn hấp dẫn. Phiên dịch viên có thể làm việc tự do hoặc làm việc cho các tổ chức quốc tế, cơ quan chính phủ, công ty tư nhân hoặc các tổ chức phi chính phủ.

Những câu hỏi thường gặp về dịch giả & phiên dịch

1. Dịch giả/Phiên dịch có cần chứng chỉ hành nghề không?

Không phải lúc nào cũng cần. Ở Việt Nam, hiện tại không có quy định bắt buộc về chứng chỉ hành nghề cho dịch giả và phiên dịch viên. Tuy nhiên, một số tổ chức và công ty có thể yêu cầu chứng chỉ dịch thuật hoặc bằng cấp dịch thuật liên quan để đánh giá năng lực của ứng viên.

2. Sai lầm nào mà dịch giả/phiên dịch mới vào nghề hay mắc phải?

3 sai lầm phổ biến bao gồm:

• Chưa nắm vững quy trình, công cụ hỗ trợ dịch thuật.
• Nhận việc không phù hợp với chuyên môn, kinh nghiệm.
• Không tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, vi phạm bản quyền, tiết lộ thông tin khách hàng.

3. Dịch giả/Phiên dịch có nên sử dụng dịch máy không? Khi nào nên và không nên?

Dịch máy là một công cụ hữu ích, nhưng cần sử dụng một cách thận trọng. Dịch máy có thể giúp dịch giả/phiên dịch tiết kiệm thời gian và nâng cao năng suất, đặc biệt là đối với các văn bản đơn giản và có tính lặp lại cao.

Nên sử dụng dịch máy khi:

• Cần dịch nhanh một lượng lớn văn bản đơn giản.
• Sử dụng dịch máy như một công cụ hỗ trợ, không thay thế hoàn toàn cho con người.
• Kiểm tra và chỉnh sửa kỹ lưỡng bản dịch máy trước khi giao cho khách hàng.

Không nên sử dụng dịch máy khi:

• Dịch các văn bản quan trọng, đòi hỏi độ chính xác cao, chẳng hạn như hợp đồng pháp lý, báo cáo tài chính, tài liệu y tế.
• Dịch các văn bản văn học, có nhiều yếu tố nghệ thuật và cảm xúc.
• Không có thời gian hoặc kỹ năng để kiểm tra và chỉnh sửa bản dịch máy.

4. Làm thế nào để dịch giả/phiên dịch xây dựng mối quan hệ tốt với khách hàng?

4 cách để xây dựng mối quan hệ tốt với khách hàng bao gồm:

• Luôn chuyên nghiệp, trung thực và giữ chữ tín.
• Giao tiếp lịch thiệp, thường xuyên cập nhật tiến độ.
• Sẵn sàng tiếp thu góp ý và chỉnh sửa bản dịch.
• Bảo mật thông tin khách hàng.

5. Người biết tiếng Anh có làm được dịch giả không?

Không nhất thiết. Biết tiếng Anh chỉ là một điều kiện cần, nhưng không phải là điều kiện đủ để trở thành dịch giả. Để trở thành dịch giả giỏi, bạn cần phải thông thạo cả tiếng Anh và tiếng Việt, có kiến thức chuyên sâu về lĩnh vực mà bạn đang dịch, và có các kỹ năng dịch thuật cần thiết. Xem chi tiết tại link bài viết: https://idichthuat.com/nguoi-biet-tieng-anh-co-lam-duoc-dich-gia/.

6. Cần làm gì để trở thành dịch giả hàng đầu?

5 lời khuyên để trở thành dịch giả hàng đầu bao gồm:

• Không ngừng trau dồi ngôn ngữ, mở rộng kiến thức.
• Chuyên môn hóa, tập trung vào 1-2 lĩnh vực.
• Tham gia các khóa đào tạo, hội thảo chuyên ngành.
• Xây dựng mạng lưới đối tác, khách hàng uy tín.
• Sáng tạo, cập nhật xu hướng và ứng dụng công nghệ mới.

7. Địa chỉ nào dịch thuật nhanh, rẻ, chính xác nhất?

Idichthuat tự hào là một trong những công ty dịch thuật hàng đầu tại Việt Nam, cung cấp dịch vụ dịch thuật chuyên nghiệp, chất lượng cao và giá cả cạnh tranh. Với đội ngũ dịch giả giàu kinh nghiệm, được đào tạo bài bản và chuyên môn hóa trong nhiều lĩnh vực, Idichthuat cam kết mang đến cho khách hàng những bản dịch chính xác, tự nhiên và phù hợp với văn hóa của ngôn ngữ đích.

Tại sao lại chọn Idichthuat?

• Chất lượng dịch thuật cao.
• Đội ngũ dịch giả chuyên nghiệp: Idichthuat sở hữu một đội ngũ dịch giả giàu kinh nghiệm, được đào tạo bài bản và chuyên môn hóa trong nhiều lĩnh vực như kinh tế, tài chính, kỹ thuật, y tế, pháp luật, v.v.
• Dịch vụ dịch thuật đa ngôn ngữ.
• Giá cả cạnh tranh.
• Bảo mật thông tin.
• Hỗ trợ khách hàng 24/7.

Với những ưu điểm vượt trội trên, Idichthuat tự tin là sự lựa chọn hàng đầu cho mọi nhu cầu dịch thuật của khách hàng, từ các cá nhân đến các tổ chức và doanh nghiệp lớn.

Hãy liên hệ với Idichthuat ngay hôm nay để trải nghiệm dịch vụ dịch thuật chất lượng cao và chuyên nghiệp nhất.