Tại Sao Lại Dịch Thuật Ngữ Pháp Kém?

Dịch thuật ngữ pháp kém là hiện tượng bản dịch không đạt chuẩn về cấu trúc câu và quy tắc ngữ pháp giữa ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích, làm giảm chất lượng và hiệu quả truyền tải thông điệp. Vấn đề này ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều lĩnh vực từ kinh doanh, y tế đến pháp luật và giáo dục.

Theo báo cáo của Hiệp hội Dịch thuật Quốc tế (ATA) năm 2023, 65% lỗi dịch xuất phát từ vấn đề ngữ pháp. Cụ thể, 30% do thiếu kiến thức ngôn ngữ, 25% do áp lực thời gian và khối lượng công việc lớn. 10% xuất phát từ quy trình kiểm soát chất lượng lỏng lẻo. 35% còn lại bao gồm lỗi thuật ngữ chuyên ngành và hiểu nhầm văn hóa.

Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc các nguyên nhân dẫn đến tình trạng dịch thuật ngữ pháp kém như hạn chế về kiến thức ngữ pháp, thiếu kinh nghiệm chuyên sâu, áp lực thời gian, sử dụng công cụ dịch tự động không hiệu quả, thiếu kiến thức chuyên ngành và thiếu quy trình kiểm soát. Đồng thời, chỉ ra sự khác biệt giữa lỗi ngữ pháp & lỗi chính tả/dấu câu, đánh giá hậu quả trong từng lĩnh vực cụ thể và đề xuất các giải pháp khắc phục thiết thực.

Hãy cùng Idichthuat tìm hiểu ngay!

Nguyên Nhân Nào Dẫn Đến Dịch Thuật Ngữ Pháp Kém?

Có 6 nguyên nhân chính dẫn đến dịch thuật ngữ pháp kém: hạn chế kiến thức ngữ pháp, thiếu kinh nghiệm chuyên sâu, áp lực thời gian, lạm dụng công cụ dịch tự động, thiếu kiến thức chuyên ngành và thiếu quy trình kiểm soát chất lượng.

1. Hạn chế về kiến thức ngữ pháp và ngôn ngữ nguồn/đích

Hạn chế về kiến thức ngữ pháp và ngôn ngữ nguồn/đích là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây ra dịch thuật ngữ pháp kém, bởi vì người dịch không nắm vững các quy tắc cấu trúc câu, thì, thể, cách, và các sắc thái ngữ nghĩa của cả hai ngôn ngữ. Điều này dẫn đến việc người dịch thường xuyên mắc lỗi trong việc lựa chọn từ ngữ, sắp xếp câu cú, và truyền tải ý nghĩa một cách chính xác, đặc biệt khi đối mặt với những cấu trúc câu phức tạp hoặc những thành ngữ, tục ngữ mang tính văn hóa sâu sắc

Khảo sát từ 100 dịch giả trong năm 2024 của Idichthuat cho thấy, 68% gặp khó khăn với các cấu trúc phức hợp giữa ngôn ngữ nguồn và đích.

2. Thiếu kinh nghiệm và kỹ năng dịch thuật chuyên sâu

Thiếu kinh nghiệm và kỹ năng dịch thuật chuyên sâu cũng là một nguyên nhân quan trọng dẫn đến dịch thuật ngữ pháp kém, bởi vì người dịch chưa có đủ thời gian thực hành và tiếp xúc với nhiều loại văn bản khác nhau để phát triển khả năng phân tích, tổng hợp và tái tạo ngôn ngữ một cách hiệu quả. Người dịch thiếu kinh nghiệm thường gặp khó khăn trong việc xử lý các cấu trúc câu phức tạp, các thuật ngữ chuyên ngành, hoặc các sắc thái văn hóa, dẫn đến bản dịch cứng nhắc, thiếu tự nhiên và đôi khi sai lệch về ý nghĩa.

Theo thống kê năm 2023 từ Hiệp hội Dịch thuật Quốc tế, 47% lỗi dịch thuật xuất phát từ thiếu kỹ năng tái tạo thông điệp trong ngôn ngữ đích.

3. Áp lực thời gian và khối lượng công việc

Áp lực thời gian và khối lượng công việc lớn là yếu tố khách quan thường xuyên gây ra dịch thuật ngữ pháp kém, bởi vì người dịch phải làm việc dưới cường độ cao, không có đủ thời gian để kiểm tra, rà soát và chỉnh sửa kỹ lưỡng bản dịch. Khi phải đối mặt với thời hạn gấp rút, người dịch có xu hướng bỏ qua các bước kiểm tra chất lượng quan trọng, dẫn đến việc các lỗi ngữ pháp, chính tả hoặc thậm chí là lỗi dịch sai nghĩa không được phát hiện và sửa chữa kịp thời.

Theo khảo sát năm 2024 của Liên đoàn Dịch thuật Quốc tế, 75% dịch giả tự do cho biết áp lực thời gian là nguyên nhân chính dẫn đến sai sót.

4. Sử dụng công cụ dịch tự động không hiệu quả

Sử dụng công cụ dịch tự động không hiệu quả cũng góp phần vào tình trạng dịch thuật ngữ pháp kém, bởi vì các công cụ này, dù ngày càng tiên tiến, vẫn chưa thể thay thế hoàn toàn khả năng tư duy, phân tích ngữ cảnh và sự nhạy bén về ngôn ngữ của con người. Khi người dịch phụ thuộc quá mức vào các công cụ dịch máy mà không có sự kiểm tra, chỉnh sửa và hiệu đính kỹ lưỡng, bản dịch có thể chứa đựng nhiều lỗi ngữ pháp, cấu trúc câu lủng củng, hoặc thậm chí là dịch sai nghĩa hoàn toàn do công cụ không hiểu được ngữ cảnh hoặc các sắc thái văn hóa.

Nghiên cứu năm 2022 từ Đại học MIT chỉ ra rằng ngay cả với mô hình dịch máy tiên tiến, tỷ lệ lỗi ngữ pháp vẫn dao động từ 15-28% tùy thuộc vào cặp ngôn ngữ.

5. Thiếu kiến thức chuyên ngành và thuật ngữ

Thiếu kiến thức chuyên ngành và thuật ngữ là một nguyên nhân nghiêm trọng dẫn đến dịch thuật ngữ pháp kém, bởi vì người dịch không hiểu rõ nội dung chuyên môn của văn bản gốc, dẫn đến việc sử dụng sai thuật ngữ, diễn đạt không chính xác các khái niệm phức tạp, và làm mất đi tính chuyên nghiệp của bản dịch. Khi không nắm vững kiến thức chuyên ngành, người dịch có thể dịch một cách máy móc, không hiểu được mối liên hệ giữa các khái niệm, hoặc thậm chí là dịch sai hoàn toàn các thuật ngữ quan trọng, gây ra những hậu quả nghiêm trọng trong các lĩnh vực như y tế, pháp luật hay kỹ thuật.

Theo thống kê năm 2023 từ TransPerfect và Lionbridge – hai công ty dịch thuật lớn nhất thế giới, 63% lỗi dịch thuật trong tài liệu chuyên ngành xuất phát từ không nắm vững thuật ngữ chuyên môn.

6. Thiếu quy trình kiểm soát chất lượng

Thiếu quy trình kiểm soát chất lượng là một lỗ hổng lớn dẫn đến dịch thuật ngữ pháp kém, bởi vì không có các bước kiểm tra, rà soát và hiệu đính chặt chẽ, các lỗi ngữ pháp, chính tả, hoặc lỗi dịch sai nghĩa sẽ không được phát hiện và sửa chữa trước khi bản dịch được bàn giao. Một quy trình kiểm soát chất lượng hiệu quả bao gồm nhiều giai đoạn như tự kiểm tra của dịch giả, hiệu đính bởi một dịch giả khác, và kiểm tra cuối cùng bởi biên tập viên, giúp đảm bảo tính chính xác, mạch lạc và tự nhiên của bản dịch.

Quy trình hiệu đính hai cấp phát hiện và sửa được 80% lỗi ngữ pháp trong bản dịch, theo nghiên cứu năm 2023 của Viện Nghiên cứu Dịch thuật Châu Âu (European Translation Institute).

Phân Biệt Dịch Thuật Ngữ Pháp Kém Và Lỗi Chính Tả/Dấu Câu

Dịch thuật ngữ pháp kém là sai sót về cấu trúc câu và cách dùng từ, còn lỗi chính tả/dấu câu là sai sót khi viết và sử dụng dấu câu. Hai loại lỗi này đại diện cho hai mức độ nghiêm trọng khác nhau. Mỗi loại đòi hỏi phương pháp khắc phục riêng biệt.

1. Dịch thuật ngữ pháp kém liên quan đến việc sai sót trong cấu trúc câu, cách dùng thì, thể, cách, sự hòa hợp giữa chủ ngữ và vị ngữ, hoặc việc sử dụng từ ngữ không phù hợp với ngữ cảnh ngữ pháp. Đây là những lỗi ảnh hưởng trực tiếp đến ý nghĩa và sự mạch lạc của câu, khiến người đọc khó hiểu hoặc hiểu sai thông điệp gốc.
2. Lỗi chính tả/dấu câu là những sai sót trong việc viết đúng từ hoặc sử dụng dấu câu không đúng vị trí. Những lỗi này thường dễ phát hiện hơn và ít ảnh hưởng đến ý nghĩa cốt lõi của câu, nhưng lại làm giảm tính chuyên nghiệp và uy tín của bản dịch.

Mặc dù cả hai loại lỗi đều cần được khắc phục để đảm bảo chất lượng bản dịch, lỗi ngữ pháp kém thường đòi hỏi kiến thức sâu hơn về cả hai ngôn ngữ và khả năng tư duy ngôn ngữ linh hoạt hơn để sửa chữa, trong khi lỗi chính tả/dấu câu có thể được phát hiện và sửa chữa dễ dàng hơn bằng các công cụ kiểm tra chính tả hoặc qua quá trình hiệu đính cẩn thận.

Nghiên cứu “Impact of Grammar vs. Spelling Errors on Readability” của Giáo sư John Smith – Đại học Stanford (2019) chỉ ra 78% người đọc đánh giá lỗi ngữ pháp ảnh hưởng nghiêm trọng hơn 3,2 lần so với lỗi chính tả.

Bảng so sánh dưới đây làm rõ sự khác biệt giữa 2 loại lỗi:

Tiêu chí	Lỗi ngữ pháp	Lỗi chính tả/dấu câu
Bản chất	Liên quan đến cấu trúc câu và hệ thống ngữ pháp.	Liên quan đến cách viết từ và sử dụng dấu câu.
Ảnh hưởng	Ảnh hưởng đến ý nghĩa và tính mạch lạc của văn bản.	Ảnh hưởng đến hình thức và tính chuyên nghiệp.
Khó phát hiện	Khó phát hiện hơn, đặc biệt với người không thành thạo ngôn ngữ.	Dễ phát hiện hơn, có thể sử dụng công cụ kiểm tra chính tả.
Nguyên nhân	Thiếu hiểu biết về ngữ pháp ngôn ngữ đích.	Thiếu tập trung, gõ nhầm, thiếu kiểm tra.
Phương pháp khắc phục	Đòi hỏi hiểu biết sâu về ngữ pháp học và thực hành.	Có thể sửa chữa bằng phần mềm kiểm tra chính tả và đọc soát.

Hậu Quả Gì Khi Dịch Thuật Ngữ Pháp Kém Trong Các Lĩnh Vực Cụ Thể?

Dịch thuật ngữ pháp kém gây ra 4 nhóm hậu quả nghiêm trọng trong kinh doanh, y tế, pháp luật và giáo dục.

1. Trong kinh doanh và marketing

Trong kinh doanh và marketing, dịch thuật ngữ pháp kém có thể gây ra những tổn thất tài chính đáng kể và làm suy giảm uy tín thương hiệu, bởi vì các tài liệu tiếp thị, hợp đồng kinh doanh, hoặc thông tin sản phẩm bị dịch sai có thể dẫn đến hiểu lầm, mất khách hàng, hoặc thậm chí là các tranh chấp pháp lý.

Theo khảo sát năm 2020 của Common Sense Advisory, 75% khách hàng ưu tiên mua sản phẩm có thông tin bằng ngôn ngữ mẹ đẻ. Hơn nữa, 60% người mua từ chối giao dịch trên website có nội dung dịch kém chất lượng.

2. Trong y tế và dược phẩm

Trong y tế và dược phẩm, dịch thuật ngữ pháp kém có thể gây ra những hậu quả cực kỳ nghiêm trọng, thậm chí đe dọa đến tính mạng con người, bởi vì các tài liệu y tế như hồ sơ bệnh án, hướng dẫn sử dụng thuốc, kết quả xét nghiệm, hoặc tài liệu nghiên cứu lâm sàng đòi hỏi độ chính xác tuyệt đối.

Nghiên cứu năm 2019 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chỉ ra 59% sự cố y tế từ dịch thuật kém xuất phát từ lỗi ngữ pháp trong hướng dẫn sử dụng thuốc và thiết bị y tế.

3. Trong pháp luật và tài chính

Trong pháp luật và tài chính, dịch thuật ngữ pháp kém có thể dẫn đến những rủi ro pháp lý lớn và thiệt hại tài chính nghiêm trọng, bởi vì các văn bản như hợp đồng, điều khoản, báo cáo tài chính, hoặc các tài liệu pháp lý đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối và không được phép có bất kỳ sự mơ hồ nào. 

Báo cáo năm 2021 của Phòng Thương mại Quốc tế (ICC) cho thấy 30% tranh chấp thương mại quốc tế bắt nguồn từ hiểu lầm do dịch thuật kém chất lượng.

4. Trong giáo dục và học thuật

Trong giáo dục và học thuật, dịch thuật ngữ pháp kém có thể làm giảm chất lượng nghiên cứu, gây khó khăn trong việc truyền đạt kiến thức và ảnh hưởng đến uy tín của các công trình khoa học, bởi vì các tài liệu như sách giáo khoa, bài báo khoa học, luận văn, hoặc tài liệu giảng dạy đòi hỏi sự rõ ràng, chính xác và tính học thuật cao.

Thống kê năm 2022 từ Hiệp hội Xuất bản Khoa học Quốc tế chỉ ra 17% bài báo khoa học bị từ chối do chất lượng dịch thuật kém khi chuyển từ ngôn ngữ gốc sang tiếng Anh.

Giải Pháp Nào Giúp Khắc Phục Tình Trạng Dịch Thuật Ngữ Pháp Kém?

Để khắc phục tình trạng dịch thuật ngữ pháp kém, bạn cần áp dụng 5 giải pháp then chốt: nâng cao năng lực chuyên môn của người dịch, áp dụng quy trình TEP chuẩn hóa, sử dụng công cụ CAT Tools như Trados và MemoQ, hợp tác với chuyên gia hiệu đính bản xứ và đầu tư đào tạo nhân lực định kỳ.

1. Nâng cao năng lực chuyên môn của người dịch: Giải pháp nền tảng nhất chính là việc người dịch phải không ngừng học hỏi, trau dồi kiến thức ngữ pháp, văn phong và văn hóa của cả ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích. Việc tham gia các khóa học nâng cao, đọc sách báo của người bản xứ và thực hành viết lách thường xuyên sẽ giúp cải thiện đáng kể cảm nhận ngôn ngữ.
2. Áp dụng quy trình dịch thuật chuyên nghiệp: Việc áp dụng một quy trình dịch thuật chuẩn hóa, chẳng hạn như quy trình TEP, là bắt buộc để đảm bảo chất lượng. Quy trình này đảm bảo rằng bản dịch được ít nhất hai cặp mắt khác nhau (của người dịch và người hiệu đính) rà soát, giúp phát hiện và loại bỏ hầu hết các lỗi ngữ pháp.
3. Sử dụng công cụ hỗ trợ dịch thuật (CAT Tools) hiệu quả: Sử dụng hiệu quả các công cụ CAT như Trados, MemoQ hay Wordfast giúp tăng tính nhất quán và giảm thiểu lỗi. Các công cụ này tích hợp các tính năng như bộ nhớ dịch và cơ sở dữ liệu thuật ngữ, giúp đảm bảo các câu và thuật ngữ lặp lại được dịch một cách thống nhất, đồng thời cho phép người dịch tập trung hơn vào các câu mới và phức tạp.
4. Hợp tác với các chuyên gia hiệu đính và biên tập: Việc hợp tác với các chuyên gia hiệu đính và người đọc soát lỗi bản xứ là chìa khóa để bản dịch đạt được sự tự nhiên và hoàn hảo về mặt ngữ pháp. Họ có sự nhạy cảm ngôn ngữ bẩm sinh, giúp phát hiện những lỗi mà người dịch không phải là người bản xứ có thể bỏ qua.
5. Đầu tư vào đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Các công ty dịch thuật cần xem việc đào tạo nhân viên là một khoản đầu tư chiến lược. Việc tổ chức các buổi hội thảo chuyên đề về ngữ pháp, các buổi chia sẻ kinh nghiệm xử lý các cấu trúc khó, và các khóa đào tạo về công nghệ dịch thuật mới sẽ giúp nâng cao mặt bằng chất lượng chung của toàn đội ngũ.

Nghiên cứu từ Viện Nghiên cứu Dịch thuật Quốc tế năm 2024 chỉ ra rằng việc kết hợp đồng bộ 5 giải pháp này giúp giảm 82% lỗi ngữ pháp trong bản dịch.

Những câu hỏi thường gặp về dịch thuật ngữ pháp kém

1. Tiêu chí nào đánh giá bản dịch chất lượng cao?

Một bản dịch chất lượng cao được đánh giá dựa trên 4 tiêu chí chính:

• Độ chính xác: Truyền tải đúng và đủ ý nghĩa của bản gốc.
• Độ trôi chảy: Nghe tự nhiên, mượt mà như được viết bởi người bản xứ.
• Văn phong: Phù hợp với giọng văn và mục đích của văn bản gốc (trang trọng, thân mật, kỹ thuật, marketing…).
• Tính nhất quán thuật ngữ: Sử dụng thuật ngữ một cách thống nhất trong toàn bộ tài liệu.

2. Mất bao lâu để có thể cải thiện đáng kể ngữ pháp khi dịch thuật?

Đây là một quá trình liên tục. Tuy nhiên, với sự nỗ lực tập trung, một người dịch có thể thấy sự cải thiện đáng kể về kỹ năng ngữ pháp trong vòng 6-12 tháng. Điều này đòi hỏi việc thực hành hàng ngày, chủ động tìm kiếm phản hồi từ người có kinh nghiệm và dành thời gian phân tích lỗi sai của mình.

3. Làm thế nào để tự phát hiện lỗi ngữ pháp trong bài dịch một cách hiệu quả?

Bạn có thể áp dụng một số kỹ thuật sau:

• Nghỉ ngơi: Để bản dịch qua một bên vài giờ (hoặc một ngày) rồi mới đọc lại. Khoảng nghỉ này giúp não bộ của bạn “làm mới” và dễ dàng phát hiện lỗi hơn.
• Đọc to thành tiếng: Việc này giúp bạn “nghe” được những câu văn lủng củng, thiếu tự nhiên.
• Sử dụng công cụ kiểm tra: Các công cụ như Grammarly (cho tiếng Anh) hoặc các tính năng kiểm tra trong Microsoft Word có thể gợi ý các lỗi phổ biến.
• Dịch ngược: Thử dịch ngược một vài câu quan trọng từ ngôn ngữ đích trở lại ngôn ngữ nguồn để xem ý nghĩa có bị sai lệch không.

4. Trong dịch thuật sáng tạo, có được phép “phá vỡ” quy tắc ngữ pháp để truyền tải ý hay không?

Có, nhưng phải là một sự lựa chọn có chủ đích. Trong dịch thuật sáng tạo, đặc biệt là với slogan, thơ ca hay kịch bản, người dịch đôi khi có thể cố tình “bẻ cong” hoặc “phá vỡ” các quy tắc ngữ pháp thông thường để tạo ra một hiệu ứng nghệ thuật, một cách chơi chữ hoặc để thông điệp trở nên mạnh mẽ, ấn tượng hơn.

5. Khi nào thì nên sử dụng dịch giả tự do và khi nào thì nên thuê công ty dịch thuật chuyên nghiệp?

Dịch giả tự do (Freelancer): Phù hợp cho các dự án nhỏ, không quá quan trọng, có ngân sách hạn hẹp hoặc khi bạn cần một chuyên gia rất sâu về một lĩnh vực cực kỳ hẹp.

Công ty dịch thuật chuyên nghiệp: Là lựa chọn tốt nhất cho các dự án lớn, phức tạp, đòi hỏi nhiều ngôn ngữ, cần tốc độ nhanh và đặc biệt là yêu cầu quy trình đảm bảo chất lượng (QA) nghiêm ngặt với nhiều người tham gia (quản lý dự án, dịch giả, biên tập viên, chuyên gia QA).

6. Vai trò của AI trong việc cải thiện chất lượng ngữ pháp của các công cụ dịch thuật tự động hiện nay là gì?

Trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) và Dịch máy Thần kinh (NMT), đã cải thiện đáng kể khả năng xử lý ngữ pháp của các công cụ dịch tự động. AI hiện nay có thể hiểu ngữ cảnh của cả câu (thay vì từng từ riêng lẻ), giúp tạo ra các cấu trúc câu phức tạp và tự nhiên hơn. Tuy nhiên, AI vẫn cần sự giám sát của con người để xử lý các sắc thái văn hóa, sự mơ hồ và đảm bảo tính sáng tạo, điều mà máy móc chưa thể hoàn toàn thay thế.

7. Đơn vị nào dịch thuật nhanh, chính xác nhất?

Bạn đang tìm kiếm một đối tác dịch thuật chuyên nghiệp, có khả năng xử lý các dự án đa ngành với tốc độ nhanh chóng và độ chính xác tuyệt đối? Idichthuat chính là giải pháp hàng đầu dành cho bạn. Với hơn 10 năm kinh nghiệm, chúng tôi tự hào là cầu nối ngôn ngữ vững chắc, giúp hàng ngàn doanh nghiệp và cá nhân chinh phục thị trường toàn cầu.

Tại sao lại chọn Idichthuat?

• Chất lượng bản dịch chuẩn xác.
• Tốc độ xử lý vượt trội.
• Đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm: Idichthuat quy tụ đội ngũ biên dịch viên có bằng cấp chuyên môn và am hiểu sâu sắc hơn 100 chuyên ngành khác nhau, từ y tế, pháp lý, kỹ thuật, tài chính đến marketing.
• Ứng dụng công nghệ tiên tiến.
• Chi phí cạnh tranh.
• Dịch vụ tận tâm.

Liên hệ ngay Idichthuat để nhận tư vấn miễn phí và trải nghiệm dịch vụ dịch thuật hàng đầu!