8 Thách Thức Khi Dịch Ngôn Ngữ Nhật Bản Cần Biết

Dịch thuật tiếng Nhật là một trong những lĩnh vực đòi hỏi sự tỉ mỉ và chuyên môn cao nhất trong ngành ngôn ngữ, với nhiều thách thức độc đáo đòi hỏi dịch giả phải có kiến thức sâu rộng về ngôn ngữ, văn hóa và chuyên môn.

Nghiên cứu của Hiệp hội Dịch thuật Nhật Bản (JTA) năm 2024 chỉ ra rằng 75% dịch giả tiếng Nhật gặp khó khăn khi xử lý đồng thời ba hệ thống chữ viết Kanji, Hiragana và Katakana. Bên cạnh đó, 80% dịch giả phải đối mặt thách thức lớn về ngữ pháp và cấu trúc câu có sự khác biệt đáng kể so với tiếng Việt hay tiếng Anh.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết 8 thách thức chính trong dịch thuật tiếng Nhật từ hệ thống chữ viết phức tạp, ngữ pháp và cấu trúc câu, từ vựng, văn hóa, các biến thể ngôn ngữ, công cụ hỗ trợ dịch thuật đến áp lực về thời gian, chất lượng và kỹ năng người dịch. Việc hiểu rõ những khó khăn này không chỉ giúp bạn trân trọng hơn công việc của người dịch mà còn cung cấp những tiêu chí quan trọng để lựa chọn được dịch giả hoặc công ty dịch thuật uy tín, đáp ứng tốt nhất nhu cầu của mình.

Hãy cùng Idichthuat tìm hiểu ngay!

Hệ Thống Chữ Viết Đa Dạng Và Phức Tạp (Kanji, Hiragana, Katakana)

Hệ thống chữ viết tiếng Nhật bao gồm ba loại ký tự khác nhau – Kanji, Hiragana và Katakana – tạo nên rào cản lớn nhất cho người dịch. Mỗi loại ký tự có chức năng riêng biệt và đòi hỏi phương pháp tiếp cận khác nhau khi dịch.

1. Kanji, với hơn 50.000 ký tự vay mượn từ chữ Hán, tạo nên thách thức đáng kể về mặt nhận diện hình thái học. Một người Nhật thông thường chỉ sử dụng khoảng 2.000-3.000 ký tự, nhưng biên dịch viên chuyên nghiệp cần nắm vững ít nhất 6.000 ký tự để đảm bảo độ chính xác ngữ nghĩa. Theo thống kê từ Hiệp hội Biên phiên dịch Nhật Bản năm 2022, 62% lỗi dịch thuật liên quan đến việc hiểu sai ký tự Kanji.
2. Hiragana và Katakana, hai bảng chữ cái có 46 ký tự mỗi loại, cũng đòi hỏi sự tinh thông. Hiragana được sử dụng cho từ thuần Nhật và yếu tố ngữ pháp, trong khi Katakana dùng cho từ ngoại lai và thuật ngữ kỹ thuật. Sự kết hợp giữa ba hệ thống này tạo nên đặc tính đa hệ chữ viết độc đáo, khiến quá trình dịch thuật trở nên phức tạp.

Bảng so sánh các hệ thống chữ viết tiếng Nhật:

Loại chữ	Số lượng ký tự	Mục đích sử dụng	Độ phức tạp
Kanji	>50.000 (2.136 ký tự thông dụng)	Danh từ, gốc động từ, tính từ	Rất cao
Hiragana	46	Từ thuần Nhật, trợ từ, đuôi động từ	Trung bình
Katakana	46	Từ ngoại lai, thuật ngữ khoa học, tên nước ngoài	Trung bình

Ngữ Pháp Và Cấu Trúc Câu Khác Biệt Hoàn Toàn

Cấu trúc ngữ pháp tiếng Nhật theo mô hình Chủ-Bổ ngữ-Động từ (SOV) khác biệt hoàn toàn so với nhiều ngôn ngữ phương Tây và tiếng Việt. Sự khác biệt này tạo ra thách thức nghiêm trọng trong quá trình chuyển dịch cú pháp.

1. Hệ thống trợ từ trong tiếng Nhật (は、が、を、に、で) thể hiện chức năng ngữ pháp mà không có đối ứng trực tiếp trong nhiều ngôn ngữ khác. Hiện tượng đối chiếu liên ngôn trở nên đặc biệt phức tạp khi xử lý các cấu trúc cú pháp phụ thuộc như câu điều kiện và thể bị động.
2. Hệ thống kính ngữ (敬語 – keigo) với ba cấp độ chính – teineigo (丁寧語), sonkeigo (尊敬語) và kenjōgo (謙譲語) – yêu cầu biên dịch viên phải linh hoạt chuyển đổi giữa các mức độ trang trọng khác nhau. 

Nghiên cứu năm 2023 của Viện Ngôn ngữ học Tokyo chỉ ra 78% người học tiếng Nhật gặp khó khăn với hệ thống kính ngữ. Con số này giảm xuống 35% đối với biên dịch viên có trên 5 năm kinh nghiệm.

Kinh nghiệm hơn 10 năm của Idichthuat cho biết, các cấp độ kính ngữ trong tiếng Nhật:

• Teineigo (丁寧語): Ngôn ngữ lịch sự cơ bản.
• Sonkeigo (尊敬語): Ngôn ngữ tôn kính, tôn trọng người được nhắc đến.
• Kenjōgo (謙譲語): Ngôn ngữ khiêm nhường, hạ thấp bản thân.

Từ Vựng Phong Phú Và Đa Nghĩa

Từ vựng tiếng Nhật chứa đựng nhiều lớp ý nghĩa và sắc thái biểu cảm, gây ra thách thức đáng kể trong việc dịch thuật chính xác. Hiện tượng đa nghĩa từ vựng đặc biệt phổ biến, với một từ có thể mang nhiều ý nghĩa khác nhau tùy thuộc vào ngữ cảnh. Thuật ngữ “wa” (和) chẳng hạn, có thể mang ít nhất 7 nghĩa khác nhau, bao gồm “hòa bình”, “sự hài hòa”, “Nhật Bản”, “tổng”, “mềm mại”, “câu chuyện” và “vòng tròn”.

Nghiên cứu năm 2023 của Viện Ngôn ngữ Quốc gia Nhật Bản (国立国語研究所 – NINJAL) trên mẫu 2.136 chữ Kanji thông dụng cho thấy 42% (tương đương 897 chữ) có ít nhất 3 cách đọc và ý nghĩa khác biệt tùy ngữ cảnh.

Từ vựng tiếng Nhật còn phản ánh sâu sắc các khía cạnh văn hóa-ngôn ngữ đặc trưng. Khái niệm như “wabi-sabi” (侘寂) – vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, “ikigai” (生き甲斐) – lý do để sống, hay “komorebi” (木漏れ日) – ánh nắng xuyên qua tán lá, không có từ tương đương chính xác trong nhiều ngôn ngữ khác.

Danh sách 5 từ đa nghĩa phổ biến trong tiếng Nhật:

• 和 (wa): hòa bình, hài hòa, Nhật Bản, tổng.
• 生 (sei/shō): sống, sinh, tươi, thô.
• 家 (ka/ie/ya): nhà, gia đình, chuyên gia.
• 上 (jō/ue/kami): trên, lên, cao cấp, trước đó.
• 引く (hiku): kéo, trừ, rút lui, chơi đàn.

Văn Hóa Và Ngữ Cảnh Giao Tiếp

Văn hóa giao tiếp theo ngữ cảnh cao của Nhật Bản có lẽ là tảng băng trôi lớn nhất trong dịch thuật, nơi mà ý nghĩa của thông điệp lại nằm ẩn dưới bề mặt con chữ và được truyền tải qua những gì không được nói ra.

Nhà nhân chủng học Edward T. Hall công bố lý thuyết ngữ cảnh văn hóa năm 1976 trong cuốn “Beyond Culture”. Theo ông, nền văn hóa ngữ cảnh cao có các thành viên chia sẻ hơn 80% kiến thức nền chung. Vì thế, giao tiếp thường gián tiếp và dựa 60-70% vào tín hiệu phi ngôn ngữ.

Người dịch không chỉ đơn thuần là người chuyển ngữ mà còn phải là một nhà “thám tử văn hóa”, người có khả năng đọc vị những hàm ý và các tín hiệu ẩn. Một khái niệm cốt lõi ở đây là Honne (本音) và Tatemae (建前).

• Honne: Suy nghĩ và cảm xúc thật sự của một người.
• Tatemae: Những ý kiến và hành vi được thể hiện ra bên ngoài để giữ hòa khí và phù hợp với chuẩn mực xã hội.

Khi một đối tác Nhật Bản nói “Chúng tôi sẽ xem xét đề xuất của bạn một cách tích cực” (前向きに検討させていただきます – Maemuki ni kentō sasete itadakimasu), đây có thể là một cách từ chối lịch sự chứ không phải là một lời hứa hẹn. Người dịch phải đủ tinh tế để nhận ra và có thể phải chú thích thêm cho khách hàng của mình về ý nghĩa thực sự đằng sau câu nói đó.

Các Biến Thể Ngôn Ngữ Và Phương Ngữ

Các biến thể ngôn ngữ và phương ngữ (方言 – hōgen) trên khắp các vùng miền của Nhật Bản có thể thay đổi đáng kể từ vựng, ngữ pháp và đặc biệt là ngữ điệu, đặt ra một thách thức không nhỏ cho việc dịch thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực bản địa hóa văn học, phim ảnh và marketing. Mặc dù tiếng Nhật chuẩn (標準語 – hyōjungo), dựa trên phương ngữ Tokyo, được sử dụng trong giáo dục và truyền thông chính thống, nhưng có tới hơn 16 phương ngữ chính được ghi nhận trên khắp cả nước.

Ví dụ nổi bật nhất là Kansai-ben (関西弁), phương ngữ của vùng Osaka, Kyoto và Kobe.

• Thay vì nói “không được” là 「だめ」(dame), họ nói 「あかん」(akan).
• Thay vì nói “rất” là 「とても」(totemo), họ dùng 「めっちゃ」(meccha).
• Câu cảm ơn 「ありがとう」(arigatō) thường được nói là 「おおきに」(ōkini).

Theo nghiên cứu của Đại học Kansai năm 2018, Kansai-ben sở hữu hơn 1.200 từ vựng và cấu trúc ngữ pháp đặc thù mà tiếng Nhật chuẩn không có.

Ngành phương ngữ học chỉ ra rằng sự khác biệt không chỉ nằm ở từ vựng. Ngữ điệu và cách kết thúc câu cũng hoàn toàn khác, tạo nên một sắc thái riêng biệt cho nhân vật hoặc thương hiệu.

Công Nghệ Và Công Cụ Hỗ Trợ Dịch Thuật

Mặc dù các công nghệ như dịch máy (Machine Translation – MT) và các công cụ hỗ trợ dịch thuật (CAT Tools) ngày càng trở nên mạnh mẽ, chúng vẫn là một con dao hai lưỡi và đặt ra những thách thức riêng trong ngành dịch thuật tiếng Nhật. Công nghệ dịch máy, ngay cả với các mô hình nơ-ron tiên tiến nhất, vẫn gặp rất nhiều khó khăn trong việc nắm bắt các sắc thái tinh tế của tiếng Nhật, dẫn đến sự cần thiết của quy trình hậu biên tập do con người thực hiện.

Kinh nghiệm của Idichthuat cho biết, các công cụ CAT như SDL Trados, MemoQ, Wordfast… là trợ thủ đắc lực, giúp tăng năng suất và đảm bảo tính nhất quán thông qua các tính năng như bộ nhớ dịch và cơ sở dữ liệu thuật ngữ.

• Translation Memory (TM): Lưu lại các cặp câu đã dịch trước đó, giúp người dịch tái sử dụng lại các bản dịch cho những câu lặp lại hoặc tương tự, đảm bảo tính nhất quán cho toàn bộ dự án, đặc biệt là các tài liệu kỹ thuật có dung lượng lớn.
• Termbase (TB): Một từ điển chuyên ngành cho dự án, đảm bảo rằng các thuật ngữ quan trọng (tên sản phẩm, thuật ngữ kỹ thuật, slogan…) luôn được dịch một cách thống nhất.

Theo khảo sát của Liên hiệp Dịch thuật Nhật Bản năm 2023, 86% biên dịch viên chuyên nghiệp sử dụng kết hợp giữa công nghệ và phương pháp truyền thống. Phương pháp hậu biên tập trở thành xu hướng chính, với thời gian xử lý giảm 37% so với dịch thủ công hoàn toàn.

Áp Lực Thời Gian Và Chất Lượng

Sự cân bằng mong manh giữa tốc độ bàn giao và chất lượng bản dịch là một áp lực thường trực và vô cùng căng thẳng trong ngành dịch thuật tiếng Nhật. Trong môi trường kinh doanh toàn cầu hóa, các yêu cầu dịch thuật thường đi kèm với thời hạn gấp rút, đòi hỏi người dịch phải xử lý một khối lượng công việc lớn trong thời gian ngắn. Do đó, quy trình đảm bảo chất lượng trở nên tối quan trọng. Quy trình này không chỉ bao gồm việc đọc rà soát mà còn bao gồm cả việc biên tập bởi một người dịch thứ hai, kiểm tra thuật ngữ, và kiểm tra định dạng.

Việc quản lý rủi ro trong các dự án dịch thuật tiếng Nhật đòi hỏi các công ty dịch thuật phải có một quy trình làm việc rõ ràng, phân bổ công việc hợp lý cho một nhóm dịch giả khi cần thiết, và sử dụng công nghệ để hỗ trợ nhưng không quá phụ thuộc vào nó. Người dịch phải liên tục đối mặt với bài toán tối ưu hóa giữa năng suất và việc duy trì một tiêu chuẩn chất lượng không khoan nhượng.

Nghiên cứu của Đại học Ngoại ngữ Tokyo (2023) cho thấy tỷ lệ lỗi dịch tăng 27% khi dịch giả làm việc liên tục quá 4 giờ. Sau 6 giờ làm việc, tỷ lệ này tăng lên 42%.

Đào Tạo Và Phát Triển Kỹ Năng Người Dịch

Biên phiên dịch tiếng Nhật chuyên nghiệp yêu cầu phát triển 5 kỹ năng cốt lõi: năng lực ngôn ngữ song ngữ (trình độ N1 JLPT), năng lực chuyên ngành, công nghệ dịch thuật (thành thạo CAT tools), năng lực liên văn hóa và khả năng nghiên cứu.

1. Năng lực ngôn ngữ song ngữ là nền tảng cơ bản. Để đạt trình độ dịch chuyên nghiệp, người dịch cần đạt ít nhất N1 trong kỳ thi Năng lực Nhật ngữ (JLPT) và thông thạo ngôn ngữ đích.
2. Năng lực chuyên ngành đòi hỏi kiến thức sâu rộng về các lĩnh vực chuyên môn. Khảo sát từ Hiệp hội Biên dịch Chuyên nghiệp Nhật Bản năm 2022 cho thấy biên dịch viên có từ 3 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực chuyên môn cụ thể hoàn thành bản dịch chính xác hơn 43% so với người chỉ có kỹ năng ngôn ngữ.
3. Năng lực công nghệ dịch thuật ngày càng trở nên quan trọng. Nghiên cứu của Đại học Tokyo năm 2021 chứng minh biên dịch viên thành thạo công cụ CAT như SDL Trados Studio, MemoQ hoặc Wordfast nâng cao năng suất 57% và giảm 32% lỗi nhất quán thuật ngữ so với dịch thủ công.
4. Năng lực liên văn hóa và năng lực nghiên cứu hoàn thiện bộ kỹ năng cần thiết. Phương pháp học tập liên tục suốt đời trở thành yêu cầu thiết yếu với biên dịch viên chuyên nghiệp dành ít nhất 5 giờ mỗi tuần để cập nhật kiến thức và kỹ năng.

Những câu hỏi thường gặp khi dịch ngôn ngữ Nhật Bản

1. Vì sao dịch tiếng Nhật lại khó khăn?

Dịch tiếng Nhật khó khăn vì sự hội tụ của 3 yếu tố chính:

• Hệ thống chữ viết phức tạp với ba bộ chữ Kanji, Hiragana, Katakana đòi hỏi khả năng nhận diện và phân tích cao.
• Ngữ pháp và cấu trúc câu hoàn toàn khác biệt (SOV, lược bỏ chủ ngữ, hệ thống kính ngữ Keigo) yêu cầu người dịch phải tái cấu trúc lại toàn bộ tư duy logic của câu. 
• Văn hóa giao tiếp ngữ cảnh cao với nhiều ý nghĩa ẩn, hàm ý và các quy tắc xã hội bất thành văn mà người dịch phải giải mã để truyền tải đúng thông điệp.

2. Có cách nào hiệu quả để học và ghi nhớ khi học tiếng Nhật?

Để học tiếng Nhật hiệu quả, bạn nên áp dụng một phương pháp đa chiều:

• Học Kanji: Sử dụng phương pháp lặp lại ngắt quãng với các ứng dụng như Anki, kết hợp với việc học theo bộ thủ để hiểu cấu tạo và ý nghĩa của chữ.
• Ngữ pháp và Từ vựng: Áp dụng vào thực tế ngay lập tức bằng cách viết nhật ký, trò chuyện với người bản xứ, hoặc tham gia các diễn đàn online.
• Nghe và Nói: “Tắm” mình trong ngôn ngữ bằng cách xem phim, anime, nghe podcast và các chương trình TV Nhật Bản mà không cần phụ đề (hoặc có phụ đề tiếng Nhật).
• Hiểu văn hóa: Đọc sách về văn hóa, xã hội Nhật Bản để hiểu bối cảnh đằng sau ngôn ngữ. Sự kết hợp giữa học thuật và trải nghiệm thực tế là chìa khóa.

3. Chi phí dịch thuật tiếng Nhật được tính như thế nào?

Chi phí dịch thuật tiếng Nhật thường được tính dựa trên một số yếu tố chính, và cách tính phổ biến nhất là theo số từ hoặc số ký tự của văn bản gốc.

• Đơn giá: Dao động tùy thuộc vào độ phức tạp của tài liệu (tài liệu phổ thông có giá thấp hơn tài liệu kỹ thuật, pháp lý, y tế).
• Cặp ngôn ngữ: Dịch từ Nhật sang Việt/Anh hoặc ngược lại sẽ có mức giá khác nhau.
• Thời gian: Các dự án gấp yêu cầu hoàn thành trong 24h hoặc cuối tuần thường có phụ phí, có thể từ 25% – 50% giá trị dự án.
• Định dạng: Nếu tài liệu yêu cầu xử lý định dạng phức tạp như file PDF, file thiết kế (AI, INDD), sẽ có chi phí bổ sung.

Tham khảo thêm Top 8 Website dịch tiếng Nhật – Việt nhanh, chính xác nhất.

4. Thời gian trung bình để hoàn thành một bản dịch tài liệu tiếng Nhật là bao lâu?

Thời gian hoàn thành phụ thuộc vào khối lượng, độ khó và yêu cầu của dự án. Tuy nhiên, có một quy chuẩn chung trong ngành: một dịch giả chuyên nghiệp có thể xử lý khoảng 2,000 – 3,000 từ/ngày. Đối với các dự án lớn, công ty dịch thuật có thể huy động một nhóm dịch giả làm việc song song để rút ngắn thời gian nhưng vẫn cần thêm thời gian để thống nhất thuật ngữ và văn phong.

5. Khi nào thì nên sử dụng dịch giả tự do, khi nào nên dùng công ty dịch thuật tiếng Nhật?

Nên dùng dịch giả tự do (Freelancer) khi:

• Dự án có quy mô nhỏ, khối lượng từ không quá lớn.
• Thời gian không quá gấp rút.
• Bạn muốn giao tiếp trực tiếp với người dịch để truyền tải yêu cầu cụ thể.
• Ngân sách có phần hạn chế hơn.

Nên dùng công ty dịch thuật khi:

• Dự án có quy mô lớn, phức tạp và yêu cầu dịch ra nhiều ngôn ngữ.
• Yêu cầu thời gian hoàn thành nhanh, cần một đội ngũ để xử lý.
• Tài liệu đòi hỏi quy trình đảm bảo chất lượng nghiêm ngặt (TEP: Dịch – Biên tập – Đọc rà soát).
• Dự án cần các dịch vụ đi kèm như DTP, bản địa hóa phần mềm/website.

Để tìm được câu trả lời chi tiết hơn, bạn có thể tham khảo bài viết: Nên chọn công ty hay cá nhân dịch thuật?

6. Đơn vị nào dịch thuật/ bản địa hóa tiếng Nhật nhanh, chính xác?

Trước những thách thức phức tạp của ngôn ngữ và văn hóa Nhật Bản, Idichthuat tự hào mang đến giải pháp dịch thuật tiếng Nhật và bản địa hóa toàn diện, uy tín, giúp doanh nghiệp và cá nhân phá vỡ mọi rào cản ngôn ngữ, kết nối thành công với thị trường Nhật Bản. Chúng tôi cam kết mang lại những bản dịch không chỉ chính xác tuyệt đối về mặt ngôn từ mà còn tự nhiên về văn phong và phù hợp sâu sắc với văn hóa bản địa.

Lý do gì nên chọn Idichthuat?

• Đội ngũ chuyên gia hàng đầu.
• Bản địa hóa sâu sắc.
• Tốc độ vượt trội & đúng hẹn.
• Ứng dụng công nghệ tiên tiến.
• Chi phí cạnh tranh & minh bạch.
• Dịch vụ khách hàng tận tâm.

Liên hệ ngay Idichthuat để được tư vấn – báo giá tốt nhất!